De supermarkt als strafkamp

Door Donald Esser.

Je hoeft tegenwoordig geen bivakmuts meer op te zetten om je als crimineel behandeld te voelen. Een boodschappentas vol yoghurt en volkoren crackers volstaat. De supermarkt, ooit een bastion van gezelligheid en gratis plakjes worst bij de vleeswaren, is verworden tot een hightech vesting waar wantrouwen de huisstijl is.

De kassa verdwijnt. De aimabele kassière, ooit de aanspreekbare koningin van de winkel, is gedegradeerd tot een soort surveillant met een scanner in de hand en argwaan in de ogen. Je loopt langs haar alsof je door de douane gaat op een vliegveld waar net een anonieme tip is binnen-gekomen over een verdachte met een zak paprikachips.

Zelfscankassa’s heten ze. Een eufemisme voor: “Doe het zelf, maar we geloven je niet.” Je scant je boodschappen, kijkt om je heen, voelt de hete adem van de wantrouwende supermarktmedewerker in je nek. Heb je die avocado wel echt gescand? Of heb je ‘grijs’ gescand. En die pot pindakaas? De scanner piepte, maar was dat een goedkeurend piepje of een verdacht piepje? Je weet het niet. Niemand weet het.

Dan komt er een medewerker op je af. Niet met een glimlach, maar met een blik die zegt: “We hebben je in de gaten.” Hij kijkt niet naar je, hij kijkt dwars door je heen. Alsof hij je röntgent. Je voelt je schuldig, ook al heb je niets gedaan. Je overweegt om alsnog iets te stelen, gewoon om het gevoel te matchen met de realiteit. Natuurlijk, winkeldiefstal is een probleem. Supermarkten worden leeggeplukt door mensen die denken dat het ‘gratis’ meenemen van een pak hagelslag een mensenrecht is. Maar moet de oplossing dan zijn, dat elke klant wordt behandeld als een potentiële winkeldief? Is de supermarkt nu een winkel of een vestiging van de reclassering?

Boodschappen doen was ooit een sociaal ritueel. Gezellig. Ik zag een kletskassa bij de Jumbo in Aalsmeer. Dat was genieten. Je moet ff wachten, er wordt wat geleuterd over de (klein)kinderen, de zwangere goudvis, de hond en de kat. So be it! Als je toch de tijd hebt… Klets er maar op los.

Nu is boodschappen doen in de supermarkt een test. Een test van je eerlijkheid, je snelheid, je vermogen om technologie te begrijpen en je zenuwen in bedwang te houden. En als je faalt? Dan komt er iemand met een scanner en een blik die je tot op het bot bevriest.

Misschien moeten we gewoon weer terug naar de markt. Daar kun je nog afdingen, lachen. En als je iets vergeet te betalen, krijg je een knipoog in plaats van een dossier.