Door Joke van der Zee

Aalsmeerderbrug – Forten zijn populair. De Stelling van Amsterdam telt 46 verdedigingswerken en diverse daarvan zijn te bekijken en/of te bezoeken. Mensen hebben oog voor de historie van deze bijzondere verdedigingswerken. Er zijn wandel- en fietsroutes die langs meerdere forten voeren en de robuuste bouwwerken hebben vandaag de dag uiteenlopende functies: zo zijn er forten met een culturele en horecabestemming, andere zijn museum geworden. Het fort bij Aalsmeer, zoals het fort aan de Aalsmeerderdijk in Aalsmeerderbrug officieel heet, is er zo een. 

‘Leer niet te vergeten’

Het Crash Luchtoorlog en Verzetsmuseum ’40-’45 herbergt niet alleen brokstukken van in de omgeving gecrashte vliegtuigen tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar er is ook veel informatie te vinden over de oorlogstijd zelf. Een tijd waarin er ook in Haarlemmermeer verzet bestond. De verhalen daarover – niet zelden met zeer verdrietige afloop – zijn te lezen in het fortmuseum. Verhalen over gewone, maar dappere verzetsmensen. Verhalen vormen ook het motto van Crash: ‘Leer niet te vergeten en vergeet niet te leren’. Er valt ook veel te leren van een rondleiding in het fort. Afgelopen zaterdag werden ze gehouden en er kwamen veel belangstellenden op af. In een aantal groepen werd door enthousiaste rondleiders, vrijwilligers met enorm veel kennis over het fort, verteld over de functie die forten vroeger hadden. 

Verdedigingswerken

Er bestaan tal van boeken die precies uit de doeken doen wanneer forten in ons land werden gebouwd, wat hun functie was en de reden waarom ze eigenlijk nooit zijn gebruikt. Maar een rondleiding vertelt zoveel meer. Het leuke is: je kunt ook vragen stellen. Daarnaast beleef je het heel anders als je in een donker ‘hol’ die het fort eigenlijk is beseft hoe soldaten hier vroeger de tijd doorbrachten. Daar kan geen boek tegenop. Bezoekers kregen eerst algemene uitleg over de forten. Ze zijn in een ring rond Amsterdam gebouwd, op 15 tot 20 kilometer afstand van de stad. Destijds – rond 1900 – was de Nederlandse hoofdstad het belangrijkste om te verdedigen. Niet omdat daar ‘de rijken’ woonden (die juist de stad uittrokken naar landgoederen), maar Amsterdam was het handelscentrum van ons land. Alle verdedigingswerken werden neergezet met een tussenruimte van zo’n 4 kilometer. Forten werden soms afgewisseld met ‘batterijen’. Kanonnen moesten de vijand in nevelen hullen wanneer die toe zou slaan tussen verdedigingswerken door; ze vormden een sein naar het nevenstaande fort. Uiteraard was er binnen de betonnen muren ook geschut aanwezig. In fort Aalsmeer namen de rondleiders de groep mee om te tonen waarvandaan geschoten kon worden. Natuurlijk was de belangrijkste ‘afweer’ het onder water zetten van het land voor de forten. Of erachter, want de voorkant – zo leerden bezoekers – was juist naar de hoofdstad gericht, de binnenkant van de ring. De achterzijde van het fort bestaat uit een zandheuvel die het bouwwerk beschermt. Het onder water zetten, ook wel inundatie genoemd, moest ervoor zorgen dat de vijand niet te paard maar ook niet per boot richting de hoofdstad kon oprukken. In dit kader heeft fort Aalsmeer iets unieks: de dubbele schutsluis die werd gebruikt als inlaat voor water, en als doorvoerhaven voor de scheepvaart. 

Bescherming

Eenmaal weer terug binnen de muren van het fort werd duidelijk waarom gevraagd werd een zaklamp mee te nemen. Aardedonker zijn sommige vertrekken, waar zomaar 40 mensen in zaten. Slaapzalen, de keuken, opslagruimten en de schietgaten naar buiten… het maakte allemaal indruk. Toegegeven: forten zijn begin 20e eeuw afgedankt, ‘ingehaald’ door vliegtuigen die in de Eerste Wereldoorlog werden ingezet om de vijand te bestrijden. Toch hebben ze wel dienstgedaan als onderkomen, zoals tijdens de mobilisatie van de Eerste Wereldoorlog, toen fort Aalsmeer werd bemand door circa 280 man. Toch een behoorlijke grote groep mensen die zich beschermd hebben gevoeld door de dikke betonnen muren. 

Gelukkig kan dit fort bescherming blijven bieden aan het verhaal over de Tweede Wereldoorlog, kracht bijgezet door brokstukken, informatie en niet in het minst door rondleiders die historie levend houden.

Fort bij Aalsmeer, Aalsmeerderdijk 460, Aalsmeerderbrug. Tel. 0297-321408, zie ook: www.crash40-45.nl.