Aalsmeer – “Aalsmeer bestaat voor een derde uit water en dat water is een belangrijke bron geweest voor alles wat Aalsmeer heeft betekend in de afgelopen eeuwen.” Dat zijn de openingswoorden van de nieuwe documentaire WaterRijk die in aanwezigheid van een aantal genodigden vrijdag 3 juni gepresenteerd werd in de veilingzaal van de Historische tuin. Prachtige film, ingesproken door Jan Willem de Wijn, die het unieke watergebied dat Aalsmeer rijk is in al haar facetten laat zien. Deze documentaire is gemaakt op initiatief van Dick van der Zwaard van ‘Oud Aalsmeer in beeld’ in samenwerking met regisseur en videograaf Ton Offerman en met ondersteuning van Anton Temme en Dirk Jongkind van Stichting Historisch Aalsmeer.
Juiste balans
Burgemeester Oude Kotte zei in zijn openingswoord dat de film bij uitstek laat zien hoe belangrijk dat water is voor de economische ontwikkeling van Aalsmeer, maar ook hoe kwetsbaar het is. “Aalsmeer is rijk aan water, maar ook rijk geworden door het water. Van turfsteken tot er geen land meer over is, naar recreëren tot er geen fuut meer over is. De les die wij uit deze documentaire kunnen leren is dat we op zoek moeten, samen met de jeugd, naar de juiste balans om nog eeuwen vooruit te kunnen. Het water benutten, zonder het uit te putten.” De film gaat duizend jaar terug in de tijd en laat zien dat er rond 1100 een begin is gemaakt met het ontginnen van het land, dat in die tijd één boerderij per kavel had. De Aalsmeerse boeren bleken ook ondernemers te zijn, de gestoken turf werd verkocht om fabrieken draaiende te houden en de herenhuizen in Amsterdam warm te stoken.
“Wat eens land was, werd water en wat water was, werd weer land”
Aalsmeerders hebben eeuwenlang land en water naar hun hand gezet. Paralellel aan de Uiterweg lag de Westeinderdijk en de grond daartussen is volledig afgegraven. In twee eeuwen tijd nam het aantal woningen aan die dijk drastisch af, tot de Westeinderdijk uiteindelijk volledig onder water verdween. Aalsmeerders groeven de grond letterlijk onder hun voeten vandaan. De enige watermassa in die tijd was de Stommeer die later weer is drooggelegd. De Groeneweg richting Leimuiden verdween ook, maar duikt nu, eeuwen later weer op. Merkbaar aan een verhoging in de poelbodem. De grootste dreiging in vroeger eeuwen kwam van de Haarlemmermeer; de veelvraat de Waterwolf. Maar ook tyfus was een bedreiging voor de volksgezondheid. Gedurende een periode van honderd jaar stierven veel mensen aan deze ziekte. Door het drinken van het door het stoken van turf vervuilde water. Vlak na de Eerste Wereldoorlog zijn er zelfs plannen gesmeed om de Westeinder droog te leggen, goedgekeurd door Koningin Wilhelmina. De bevolking van Aalsmeer heeft dat tegen kunnen houden, want het zou het einde betekenen van de bloementeelt, die juist kon floreren door de bagger uit het aanwezige water.
Transport en verdediging
Op het gebied van transport speelde het water vroeger ook een belangrijke rol. In de 17e eeuw waren er veerdiensten naar Amsterdam om mensen bomen en bloemen te vervoeren. Dat de Waterlinie bij fort Kudelstaart bedoeld was om de vijand buiten de deur te houden is een bekend gegeven, weinigen zullen echter weten dat er in 1937 ook een watervliegveld lag, dat als geheime basis diende en waarvan in de eerste oorlogsdagen van mei 1940 verkenningsvluchten werden ondernomen.
Ontwikkeling door jaren heen
De film laat verder de ontwikkeling door de jaren heen zien. De economische vooruitgang door de opkomst van de watersport, de recreatiemogelijkheden, de jachthavens, de scheepswerven met koninklijke nominatie, maar ook het belang van de visserij en het natuurbehoud van de Bovenlanden. WaterRijk is een prachtige documentaire die inzicht geeft in de ontwikkeling van het dorp vanaf de Middeleeuwen tot nu en waaruit blijkt welke grote invloed het water op het leven en werk van de Aalsmeerders heeft door de eeuwen heen. Een unieke film, in eerste instantie bedoeld om te tonen aan begunstigers, op scholen en tijdens vaartochten, maar hopelijk ook aan een breder publiek.
Door Truus Oudendijk